Tot slot

Sommige boeken moet je niet lezen als het winter is, of als een infectieziekte je geveld heeft. Ik weet niet waarom ik op het onzalige idee kwam om "Is dit een mens" van Primo Levi te lezen gedurende de laatste dagen van mijn verblijf in Chad.

Misschien kwam het wel door een aanbeveling van Rian die mij les Racines du Ciel te leen gaf van Romain Gary over donker Afrika en vooral over de olifant. In de inleiding lees ik dat Rolland in een concentratie kamp zat en in de moeilijkste momenten zich mooie beelden probeerde te herinneren. Zoals van olifanten in Afrika.

Ik denk dat ik probeerde nog dieper te gaan in mijn ervaring van dit land. "Is dit een mens" is een gruwelijk, onmenselijk boek over het overleven in een concentratiekamp. Schrijnend en mensonterend. Toen het boek in 1947 uitkwam was er geen enkele belangstelling voor; pas 1987 verscheen de Nederlandse vertaling.  

Tsjaad is geen concentratiekamp, maar het wel een land dat leeft op de rand van  de ondergang. Veel mensen kunnen niet lezen of schrijven, mannen trouwen met meerdere vrouwen en krijgen dus zoveel kinderen dat ze nooit genoeg geld kunnen verdienen om alle monden te voeden. Er zijn veel ziektes en doden onder kinderen.  

In Zakouma merkte ik er natuurlijk niet veel van, maar daarbuiten hadden mensen een hutje voor de hele familie en dat was het. En elke dag hebben ze zorgen waar morgen het eten vandaan moet komen.

Toch heb ik veel vrolijke en enthousiaste mensen en ook kinderen gezien. Op de scholen die ik heb bezocht, bij de vrouwen die hutten bouwden voor het vijftigjarig bestaan van het Park, bij mensen op de markten. Mensen hebben een enorme overlevingsdrang.

En nu zit ik in een luxe lounge met Internet in Istanbul en zie een heleboel dikke buiken, dure apparaten, heel veel lekkere hapjes. Ik kan niets eten want ik heb waarschijnlijk een vorm van dysenterie opgelopen. Het SOS International Hospital in N'Djamena had zowaar een Nederlandse dokter. Gelukkig gaat het alweer wat beter.

Ik sluit mijn verslag uit Tsjaad hierbij af. Nogmaals dank voor al jullie reacties. Het was vooral heerlijk om ze te lezen op hete, jeukerige, vermoeiende, stoffige momenten.