Dodendans

We wisten het natuurlijk al, maar Hans Castorp is een zeer gevoelig, empathisch jongmens. Samen met zijn neef Joachim lijkt hij zijn roeping te hebben gevonden in het bezoeken van de ernstig zieke patienten in het sanatorium.

Tot nu toe zou je bijna gedacht hebben dat de roman zich afspeelde in een luxe hotel, waar puissant rijke gasten zich laten verwennen met vijf maaltijden per dag, veel aandacht van het verzorgend personeel, en (verplichte) ligkuren op zonnige balkons.

Op de paar zieken en doden waarover eerder in het boek gesproken werd na, was er toch vooral aandacht voor diners, lezingen, cafébezoek, drank en filosofische discussies en feesten en partijen waarbij "al menig ernstig geval hier de eeuwigheid was in gedanst door de beker der levenslust in één keer achterover te slaan en de finale bloedspuwing in dulci jubilo te ondergaan". Er waren ook momenten dat de doden in alle stilte door de achterdeur naar buiten gingen. Daarna zoefden ze in een bobslee de bochtige berg af, onder bruggen door, naar het dal.

In de Dodendans gaat Hans bij de moribundi op bezoek, brengt hen bloemen en troost. Ook na het overlijden brengt hij een bezoek aan de doden, om hen de laatste eer te bewijzen.

Door mijn dagelijks verblijf in een oud-sanatorium, het omgaan met ernstig zieke longpatiënten en het lezen van deze roman krijg ik meer belangstelling voor tuberculose: een ernstige, soms besmettelijke bacteriële infectieziekte. Het wordt tijd om het lemma eens in Wikipedia te bestuderen.

Ik schrijf hier wat wetenswaardigheden op die ik zelf niet helder voor ogen had. Tuberculose werd ook wel de 'witte pest' genoemd, of 'de vliegende tering'. Pleuritis, of pleuris wordt ook wel gebruikt, maar is niet helemaal juist (dat is een longvlies ontsteking). De naam tuberculose komt van tuberkels, knolvormige lichaampjes, die kenmerkend zijn voor ontstekingen in deze bacteriegroep.

De ontdekking van de tuberculose werd gedaan in 1882 door Robert Koch, die hiervoor de Nobelprijs voor de Geneeskunde ontving. Honderd jaar geleden werd eigenlijk iedereen met tuberculose besmet, maar de meeste mensen merkten het niet; ze werden er echter wel immuun voor. Tegenwoordig is éénderde van de wereldbevolking besmet met tbc bacteriën. Nog steeds sterven er 5000 mensen per dag aan de ziekte. Vóór WO2 had tuberculose een status die vergelijkbaar is met de behandeling van aids van enige jaren geleden: een vaak fataal aflopende, nauwelijks behandelbare ziekte.  

Ik lees over verouderde behandelingen, zoals lucht spuiten in de buikholte, pingpongballen inbrengen in de borstholte of een pneumothorax operatie waarbij een aantal van de bovenste ribben werden verwijderd. Deze laatste methode wordt uitvoerig beschreven in de Toverberg. Geen wonder dat het vaak verkeerd afliep.

En tot slot nog een interessante observatie: in de tijd dat de oorzaak van tbc niet bekend was, werd het beschouwd als een lot dat vooral gevoelige en kunstzinnige mensen kon treffen. Voorbeelden zijn onder meer Keats, Kafka, Orwell, alle vijf de gezusters Brontë, Stravinsky. Niet alleen de Toverberg beschrijft uitgebreid de ziektegeschiedenis van mensen met tbc, ook de opera's La Traviata  en La Bohème gaan over de tragisch verlopende tering van de hoofdpersonen.